Grunberg - Hitler, HISTORIA, książki itp

ADOLF HITLER

 

 

KAROL GRÅ¡NBERG

 

 

 

 

 

 

Biografia

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

KSIŹˇKA i WIEDZA

 

Ok’adk‘ i strony tytu’owe

  projektowa’

  Jerzy Rozwadowski

 

 

 

 

 

  Zdjgcia pochodz†

  z G’˘wnej Komisji

  Badania Zbrodni

Przeciwko Narodowi Polskiemu

  Instytutu Pami‘ci Narodowej

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    Copyright by Wydawnictwo "Ksi†§ka i Wiedza"

  Warszawa 1994

  Wydanie III, poprawione i uzupe’nione.

Obj. ark. wyd. 29,5. Obj. ark. druk. 30+I ark. wk’. ilustracyjnej.

  Zak’ady Graficzne w Poznaniu. Zam. nr 71417/92

  Trzynažcie lysigcy sto siedemnasta

  publikacja, ,I i W''

 

 

ISBN 83-05-12670-6

 

Wst‘p

 

 

 

 

 

 

 

  W instytutach naukowych i katedraeh uniwersyteckich wielu

pa¤stw p owadzone s† barlamia nad zjawiskiem faszyzmu w og˘le,

a.hiůtleryzmu w szczeg˘lnožci. Rezultatem tych prac s† analityczne

i syntetyczne publikacje. Istatme wžr˘d nich miejsce zajmo:wa’a

i nadal zajznuje polityczna kariera, dzia’alnožŤ oraz ŤeŤhy osobo-

wožei Adalfa Hitlera. Wyabra§enie a sz rokiej skali  odj‘tych w

tym zakre ie bada¤ daje ksi†§ka Gerharda Schreibera H§tler. Inter=

pretation,en 1923-1983. Ergebn§sse; Methoden un,d ProbleTn,e der

Forschu'ng (Darmstadt 1984) zawieraj†ca obszern†, chocia§ niekom-

plebn† jeszcze bibliografi‘.

  Razmaite aspekty tej prnblematyki stanowi† r˘wnie§ przedmiot

tw˘rczy h za nteresowa¤ podskach historyk˘w, ekfl omist˘w, sacjo-

log˘w i politalag˘w. Znana w  ol kim przek’a ie ksi†§ka angiel-

skiego historyka Alana Bullocka nie uwzgl‘dnia wielu materia’˘w

¦r˘d’owych, w tym obszernej dokumentacji, wspomnie¤ i relacji,

jak r˘wmie§ rozleg’ej literatury przedmiatu, ktara narasta’a w ci†gu

dwudziestu kilku lat od czasu opublikowania Stud§u%n, tyrani.i.

  W niniejszej pracy u.wzgl‘dniana w  szer4kim zakresie padstaw‘

dokumentacyjn†, w szczeg˘l;nožci materaa’y z pro esu hitlerowskich

zbrodniarzy wojennyůch (IMT) w Nwrymberrdze; proces˘w, kt˘re to-

czy’y si‘ pa2ed Ameryka¤skim Trybuna’em Wajskflwym; s raw

razpatrywanych przez Najwy§szy l5rybuala’ Na o owy w Polsce

i inne. Istotne rnaczenie maj† opublikowane przem˘wienia Hitlera

zar˘wno te; kt˘re by’y przeznaczane do publicznej wiadoůmožci, jak

i utajnione - w pastaci dyrektyw  ality znych i militar nyeh. S†

to tak§e poszczeg˘lne wypowiedzi pryw.atne (znane ja.ko "Tischges-

 

5

 

prache") oraz dokonany przez Martina Bormanna zapis wynurze¤

politycznych liitlera w ostat ich miesi†cach isbnienia Trzeciej Rze-

szy. Wiele materia’u informacyjnego, zw’aszcza w odniesieniu do

osobowožc¤ liitlera, dostarczaj† pami tniki J. Goebbelsa, A. Speera,

H. Franka i innych dygnitarzy Trzeciej Rzeszy, marsza’k˘w i gene-

ra’˘w, kt˘rych by’ zwierzchnikiem. Na uwag‘ zas’uguj† te§ relacje

os˘b niemal stale przebywaj†cych w najbli§szym otoczem.iu fiitle-

ra. Do nich nale§† w szczeg˘lnožci: adiutant Nicalaus von Belov,

kamerdyner Heinz Linge, ordynans Otto Gnsshe, pilot Hans Baur,

kierowca Erich Kempka, a tak§e kilka osobistych sekretarek.

  Wykorzystane zosta’y cz‘žciowo materia’y dotycz†ůce Ewy Braun

araz fragmenty wywiad˘w prasowych udzielonych po wojnie przez

jej sio ry Ils‘ i Gret‘.

  Wiele istotnych informacji zawieraj†  pami‘tniki dyplomat˘w, kt˘-

rzy prowadzili rozmowy i rokowania z Hitlerem jako kanclerzem

Rzeszy niemieckiej. Odnosi si‘ to w pierwszym rz‘dzie do minis-

tr˘w: A. Edena, J. Be.cka, kanclerza Austrii K. Schuschnigga; am-

basador˘w: J. Lipskiegn, A. Fran ois-Ponceta, N. Hendersana,

  C. Burkhardta, A. Wysockiego, J. Gawro¤skiego, G. Gafencu, a tak-

  §e pracownik˘w r˘§nych szczebli w przedstawicielstwach dyploma-

tycznych, jak p’k A. Szyma¤ski, W. Bierie§kow, P. Schmidt i innych.

  Trzecia Rzesza i jej tw˘rcy negatywriie  aci†§yli nad biegiem

  dziej˘w powszechnych i polsk§ch. Dotyczy to zar˘wno skutk˘w bez-

požrednich, jak i požrednich wojny totalnej, kt˘r† prowadzili przez

szežŤ lat nie tylko z pa¤stwami, ale i z ca’ymi narodama. Uw gl‘d-

nienie osobistej roli Hitlera jako ixispiratora i animatora imperia-

listycznych tendencji Niemiec u’atw a zrozumienie tych zagadnie¤.

Przekonywaj†co pisze na ten temat grof. Fra ciszek Ryszka:

  "Casus Hitlera nie jest oboj‘tny uczuc§awo, a nie powinien byŤ

oboj‘tny intelektualnie, i to w kategorii mo§liwie szerokich zainte-

resowa¤ spo’ecznych. Chcemy czy nie chcemy, Hitler sta’ si‘ posta-

ci† historyczn†. Co wi‘cej: jego z’owr ga rola w histor musia’a

utrwaliŤ si‘ w pama‘ci tych, co prze§yli i przecierpieli w jn‘. Lecz

i m’odsze pokolenie §yje niejako w cieniu wojny. Gdyby przepro-

  wadziŤ sonda§ opinii przeci‘tnego Polaka - czytelnika prasy,

  radios’uchacza, a zw’aszcza telewidza, mo§na by z du§ym stopniem

prawdopdobie¤stwa za’o§yŤ, §e Adolf Hitler jest najbardziej zna-

  n† postaci† z naj:nowszej historii powszechnej, oczywižcie wžr˘d

 

wszystkich postaci: pozytywnych i negatywnych [...)" (Cz’oz.uiek naz-

  , , )

cuiskie n, Hitler, w: "O¤ra tir 2,1974 s.11 .

  Metaforyczne okrežlenie: "Hitler to geniusz z’a, .ale... geniusz",

u§ywane dožŤ powszechnie, nie jest w’ažciwe. Wystarczy przypo-

,mnieŤ, §e w žcis’ym, naukowůo u2asa dmiomym poj‘ciu - geniusz

jest synonime n postaci tw czej, symbalem torowania drogi post‘-

powemu, humanita rnemu procesowi razwnju. Ce h† geniusza jest

zdolnožŤ do syntezy wy§sze o storpnia, umo§liwiaj†cej d konanie

prze’omu w dziedzimie wiedzy, kultury, sztuki. W tym sens¤e nie

mo§na m˘wa , §e Hltler by’ genia:lny. Nie po ostawi’ po sobie ory-

ginalny h myžli. By’ ko ty nuatorem rea kcyj ej w swej trežci spuž-

cizny irruperializmu ni miec ieg , uzupe’niaj†c go przez stosowanie

najbardziej bezwzgl‘dnych, okruůtnych metod podb ju i domvnacji

na zagarni‘tych obs.zararh. ˇycie i dma’alnožŤ Hitlera cechowa’

przede wszystkim brak skrwpu’˘w w d.†§eniu do "celu, kt˘ry užwi‘-

ca wszel.kie žrodki", OsobowažŤ Hitlera przypad’a wi‘c d  gustu

warstw 7n, kt˘re pragn‘’y kontynuowaŤ tradycje prusactwa w sen-

sie pr yswojenia bezwarunkoweg4 pos’usze¤stwa jako nieadzowne-

go sk’adnika militaryzacji spo’ecze¤stwa. Celem by’o przygotowa-

nie Niemc˘w do podj‘cia rol§ "Herrenvolku", predestynowanego

przez hist ri‘ i OpatrznožŤ d  u§yskania d m§nacji nad žwiatem.

  Wiele osab zadaje so bie  rzecie§ pytanaůe, jak můog’o si‘ staŤ., §e-

by "nieudacznik" §yciowy zdoby’ popularnožŤ w szerokich wars-

twach naradu niemaeckieg , nie b‘d†c azawet - a§ do 1932 roku-

obywatele m Rzeszy. W jaki spos˘b d szed’ do najwy§szych stano-

wisk? Spraw‘ t‘ mfl§na wyjažniŤ p d warunkiem uwzgl‘dnienia

stanu spo’ecznej eduka ji i m ntalnažci Niemc˘w w  zerszym kon-

tekžcie wydarze¤ lat dwudziestysh d trzydziestyrh. Sz.czeg˘lnie przy

tym isto!tnůe jest Yvyjažnienie zasadniczych  roblem˘w. Zawieraj†

si‘ one w o powiedziach na pytania: jakim kla9om i warstw m od-

powiada’y pragram i  polity ne cele Hitlera? Czyje "zam˘w§enie

spo’eczne" ůrealizowa’? Jaka by’a rala Fhrera w zakresre rozbudze-

ia za vnteresowania kapita’u i junkr˘w now† edycj† "Drang nach

Osten"?

  W istniej†cej w˘wczas koniunkturze na kreowanie "Fhrera"

Adolf Hitler mia’ spore predyspozycje do tej roli wykazuj†c ta-

lent organizatorski i orato,rski. Zanim zasta’ ostatecznae "wylanso-

wany", musia’ prz.ecie§ zu§yŤ wiele energii dla przekona¤ia r˘§nych

 

6 ?

 

kr‘g˘w eli,tarny h oraz Reichswehry, aby nauczy’y si‘ odr˘§niaŤ

pseudflsocjalistycmn† demagogi‘ NSDAP, zapewniaj†c† zd bywanie

i rozszerzanie podstawy spolecznej, od rzeczywistych intencji jego

i jego ekipy.

  W opracowany.ch na Zachadzie  iografiach Hitlera stwierdza si‘,

§e ru h nazistowski finansowany by’  przez wielki ka pita’, kt˘ry

trakrtowa’ NSDAP i jej Fhrera w sposab raczej "in trum.entalny"

upatruj†c w nich dožŤ skuteczny aparat do walki z komunizmem.

W caeniu natom§ast pozostawaaj† biograf wie Hitlera niezwykle

siln  zaanga§owanie karpita’u finansowego i finansjery niemieckiej

w realizacji farsowanego przez Hitlera planu zbroje¤ Trzeciej Rze-

szy w celu przygatowania do agresji araz zaboru abszar˘w nale-

§†cych do pa¤st-w, kt˘re mia’y staŤ si‘ ofiarami przysz’ej inwazja

Wehrmachtu. Zagadnienie czynnik˘w sprawczych jest tak samo

istotne jak odpowied¦ na pytanie: cu§ prodest? Nie by’a to wi‘c

"wojna ll§tlera", kt˘ra w oderwaniu od ty h czyn ik˘w sprawczych

nio§e byŤ  raktawana jako osabiste i samodzielne "przedsi‘wzi‘c ie"

Adolfa fiitlera. Materia’y proces˘w przeciwko Kruppowi oraz kie-

rownictwu koncernu IG Farben-Industri:e wykazuj† w spos˘b do-

bitny, w czyim inter esie, dla powi‘kszenia czyich zysk˘w prowadzone

by’y podboje w Europie. Zyski by’y tym wi‘ksze, §e kierowany  przez

I-Iitlera aparat totalnego terraru umo§liwia’ <przedsi‘biarcam prze-

mys’awym, a tak§e kol'onistom rolnym korzystanie z przymusowej,

niezwykle taniej si’y raboczej, zw’aszc a milion˘w wi‘¦ni˘w obo-

z˘w koncentracyjnych oraz je¤c˘w wojennych.

  Pr˘by biograficznego uj‘cia zawaeraj† - rzecz zrozumia’a-

  zr˘§nicowane motywy przewodnie. Dla wielu os˘b, kt˘re zetkn‘’y si‘

z Hitlerem albo z nim wsp˘’pracowa’y, motywem.przewodnim by’a

jego "demonicznožŤ". Prezentowany z takich pozycji Hitler jest oso-

b† abdarzon† "magnetycznymi" albo "hipnotycznymi" w’ažciwož-

  caami. Sugeruje si‘ půrzy tym, §e dzi‘ki owym cechom  o!trafi’ pod-

  porz†dkowaŤ sobie i zmusiŤ do uleg’ožci rozm˘wc˘w, otoczenie

i wszystkich podw’adnych. Uj‘Ťie takie jest i by’  da odnym "ali-

bi" dla przest‘pc˘w wojenny h, a nawet nazistowskiego systemu,

kt˘ry dzia’aŤ maa’ wy’†cznie na ro2kaz jednej postaci, obdarzone

  "demaniczn† moc†", a zarazem "charyzmatycznymi w’ažciwožciami".

  Zdaniem tych autor˘w determinuj†c† si’† by’a silna, vVszechw’ad-

  na psychika Fhrera. Wobec tego pr˘by zg’‘bienia spo’ecznej ge-

nezy zjawiska nazi zrnu d uwarunkowanaa dzia’a¤ samego Hitlera

pozbawione s† w¤‘kszego sezzsu. W nast.‘pstwie tego mo§na spotkaŤ

si‘ wi‘c z takimi sfnrmu’owaniami,jak nip:.: "Hitler by’ cz’owiekiem,

kt˘ry sam† si’† swej dem azicznej  at‘ i m˘g’by wysadz§Ť w p owie-

trze ca’y žwiat d nikt nie by’by w sta.nie mu w tym przeszkodziŤ".

Podobne okrežlenie znajdujemy u Waltera Goerlitza (Adolf Hitle ),

Waltera Angera (Das D itte Reach §n Doku n,enten), Helmuta Kraus-

n ka i Hermanna Mau (Deutsche Geschichte der jngste  Vergan-

genhe§t), Hansa Buchheima, Edith Eucken-Erdsieck, Gerta Buchheita

i Hansa G. Adlera (Der Fhrer §ns N§chts), Joe J. Heydeckera i Jo-

hannesa Leeba (Det- Nrnberger Prozess), Helgi Grebing (Der Na-

t§onalsozial§s%nus Ursprun,g und Wesen) i innych.

  Charakterystyczny dla zacho.d:ni h autor˘w ksi†§ek o Hitlerze jest

brak dostatecznego uwzg ‘d ienia analizy zjawisk ekonnm iczno-spo-

’ecznych,czyli konikretn go pod’a§a, na kt˘rym wyrasta’ ru.ch nazi-

stnwski i jego pr Lyw˘dca. W interpretacji ich dzia’a¤ wi‘kszožŤ au-

bar˘w odchadzi od bada¤ tych zwi†zk˘w przyczynowych, pozosta-

wiaj†c w zasi‘gu rozwa§a¤ przerle wszystkim motywacje natury

psych l:agicznej. Mentalnn5Ť deaperata stanowi w uj‘ciu szeregu ba-

daczy klucz dn wyjažnienia nie tylko motywacji poczyna¤ Hitlera,

ale r˘wmie§ ¦r˘de’ ekspansji Trzeciej l ze zy.

  Interpretacje psychologiczne pasiadaj† jedyn§e walor uzupe’nia-

j†cy w adniesieniu do zasadniczej  ’aszczyzny, jak† je-st anal§za

rzeczywistožai ekano.miczno sp!o’ecznej w danym okres§e. Psycho-

lflgiczny p,unkt widzenia za ’ada, §e indywidualne cechy charakteru

Hitlera zde erminowa’y istot‘ ruchu nazis tnwskiego, okrežli’y jego

program,  :ruktur‘ organizacyjn† oraz taktyk‘. Do takich wniosk˘w

daszed’ m.in. Ervch Fr.amm, dla kt˘rego ideol gia nazistowska stano-

wi’a wytw˘r autorytarnej osabow žci Adodfa Hitlera. W nim do-

strzegaj† skondensowane cechy zar˘wno sadystyczne, jak i maso-

chistyczne. Fromm, po obnie jak Maser, nie upatruje w Hitlerze

skoncentrowanych zbiorowožci tych eks-tremalnych 5rorlowisk,  t˘-

re w sprzyjaj†cym uk’adzie wydarze¤ historyczny h uzyska’y szane‘

zdoby ia w’adzy nad narodem niemieckim ze wszystkimi  ˘§niej-

szymi tego nast‘pstwami. Odmienny kierunek analizy przyczyn

wyniesienia na szŤzyty w’adzy prezentuje metadologia marksistow-

ka. Por˘wnuj†c socjologi zn† i pžychologiczn† metod‘ ba a¤ roli

jednostek w dziejach, prof. J. J. Wiatr zwraca uwag‘ w ksi†§ce: Spo-

 

9

 

ecze¤stu o. Wst‘p do socjolog§§ syste natycz ej, §e Erich Fromm

zastosowa’ kaerunek analizy adwrotmy do tego, jaka spotykarny u

Karala Marksa, chnŤby w jego 18 Bru n,a§re'a Ludw§ka Bonapat'te.

Marks analizowa’  rzyczyny, kt˘ re wynios’y na szczyty w’adzy cz’o-

wieka typu Napoleona III w sytuatji abiektywnej, adnajduj†c je

w sferze stosunk˘w istniej†cy h mi‘d y.klasami i  olitycznymi

stronnictwa ni spo’ecze¤stwa francuskiego. Fro.mm szuka’ natomiast

wyjažnienia genezy nazizmu wy’†cznie w cecha.c.h psychi.cznyŤh Hit-

lera i jego zwolennik˘w (s.130-131).

  Znac n† popularmožŤ wžr˘d czytelnik˘w zachodnich zdoby’a w

1978 r. ksi†§ka Seba tiama Haffnera Uwagi o H§tlerze (An n.erkungen

zu H§tler). Dywagacje na temat "d'zia’a¤", "osi†gni‘Ť", "b’‘d˘w",

"zbrodni" (s† to tytu’y roz zia’˘w) eks omuj† unikalnožŤ i "asamot-

nienae" Fh era. PrGb† zastasowania psychalogacznej analizy dla

wyjažnienia pabudek d ia’an§a jest biagrafia Hitlera apra.c wana

przez ameryka¤skiego historyka Johna  olanda.

  W znanej na Zachodzie biografii J. C. Festa pt. Hitler przej‘te zo-

sta’o w sposab bezk rytyczny wiele fragm ntflw teg  co m˘w§’,

wzgl‘dnie pisa’ H itler. Stwarza to nieraz wra§ezuie, §e Fest zasuge-

rowa’ si‘ interpretacjarni, kt˘re przekaza’ Hitler. Wnik;iwe uwagi

na temat tej ksi†§ki wypowiedzieli profesorawie Henryk Olszewski

(O historycznej z,u§elkožca H§tle a § jego naz§sto sk§ej  ez,volucj§.

Uu>ag§ n,a  n,arg§nes§e ks§4§k§ J. C. Festa pt. "H§tler", w: Przegl†d

Zachodni, nr 1, 1974) oraz Franciszek Ryszka w specjalnym studiurn

pt. Lektury § prze'wcyžlen§a, Fazna¤ 1978.

  W pu:blika jach oraz artyku’ach recenzyjnych polscy uczeni wie-

lokrotmie poůdejmowali polenzik‘ z p acami historyk˘w zachodnich,

kt˘rz5- adrywali  prablematyk‘ Trzeciej Rzeszy i zarys dzia’alnožci

Hitlera od ekonomicano- s o’ecznegfl t’a  paki. P lemika ta stanawi

integraln† cz‘žŤ bada¤ zar˘wno nazistowžkiego systemu, jak i po-

szczeg˘lnych aspekt˘w dzia’alnožci Hitlera i jego wsp˘’pracownik˘w.

Dotyczy to w pierwszym rz‘dzie prac: Jerzego W. Borejszy, Miro-

s’awa Cyga¤skiego, Antoniega Czubi¤skiegfl, Szymona Datnera,

Krzysztofa Dunin-W†sowicza, Artura Eisenbacha, Karola Fiedora,

Edwarda J‘drzejewskiego, Karala Joncy, Kaziznierza K†kola, Alfon-

sa Klafkowskiego, Alfreda Koniecznego, Jerzego Krasuskiego, Ležz-

ka Kubickiego, Czes’awa śuczaka, Czes’awa Madajczy.ka, Ryszarda

Majewskiego, Zygmunta Ma¤kowskiego, W’adys’awa Markiewicza,

 

J˘zefa Musio’a, Stanis’awa Nawro kiego, Henryka Olszewskiego,

Huberta Or’owskiego, Czes’awa Pilichowskiego, Karola M. Pospie-

szalskiego, Francis§ka Ryszki, Jerzego Sawi-ckiego, Jana Sobczaka,

Do alda Steyera, Mariana Wajciechowskiego oraz wielu innych pol-

skich, a tak§e radzieckich i NRD-owskich autor˘w, kt˘rych intere-

suj†ce publikacje wykorzystano.

  Szczegaln† w.dzi‘cznožŤ wyra§am prof. Czes’awowi śuczakowi

i prof. Henrykowi Olszewskiemu za ich cenne uwagi, kt˘re stara’em

si‘ uwzgl‘dniŤ w praůcy nad t† ksi†§k†.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

...